Wypalenie zawodowe to stan psychofizycznego i emocjonalnego wyczerpania, będącego rezultatem długotrwałego stresu i przeciążenia związanego z pracą. Osoba dotknięta tym problemem nie odczuwa satysfakcji z wykonywania obowiązków, które niegdyś sprawiały jej radość, i nie rozwija się zawodowo.
Termin „wypalenia zawodowego” zdefiniował psycholog Herbert Freudenberg, który po raz pierwszy użył go w swoim badaniu z 1974 r.
Wypalenie zawodowe występuje powszechnie we współczesnych organizacjach, choć najczęściej nie jest rozpatrywane w miejscu pracy jako problem organizacyjny. Powszechne myślenie o wypaleniu zawodowym skoncentrowane jest na pracowniku i jego słabości w zakresie znoszenia trudności psychologicznych. Tymczasem syndrom wypalenia jest mocno związany ze stresogennym miejscem pracy i doświadczaniem przez pracownika chronicznego obciążenia emocjonalnego. Pracownicy funkcjonujący w stanie długotrwałego, permanentnego stresu zaczynają doświadczać braku harmonii między swoją osobą a organizacją i tracą motywację do kontynuowania pracy z dotychczasowym zaangażowaniem. Skutki w postaci symptomów wypalenia zawodowego nie są tylko indywidualnym problemem jednostki, ale przynoszą wymierne koszty dla organizacji, a w konsekwencji zjawisko wypalenia staje się poważnym problemem społecznym. Tym bardziej problematyka wypalenia zawodowego w kontekście stresu organizacyjnego domaga się zainteresowania i przeciwdziałania we współczesnych środowiskach pracy.
Wypalenie zawodowe, w obliczu zmieniającego się świata i nowych wyzwań, jakie ze sobą niesie, staje się rosnącym problemem zarówno na płaszczyźnie indywidualnej jak również organizacyjnej.
Wypalenie może pojawić się w każdym wieku i w każdej grupie zawodowej. Przede wszystkim jednak dotyczy osób, których praca koncentruje się na innych ludziach, wiąże się z angażowaniem w ich problemy, czyli coraz częściej menedżerów, którzy mają być dla swoich pracowników, coachami, mentorami, facylitatorami. Wszystkie te role wymagają empatii, wczucia się w sytuację pracownika. Zakres tych obowiązków łączy się z silnymi emocjami, od których trudno się zdystansować w wolnym czasie.
Wypalenie często dotyka także ludzi, dla których praca jest nadrzędną wartością w życiu. Osoby takie angażują w działalność zawodową całą energię. Stawiają sobie wysokie wymagania, którym na dłuższą metę nie są w stanie sprostać.
Zawodowemu wypaleniu sprzyja stres wynikający z konfliktowych sytuacji w środowisku pracy, do jakich należy np. mobbing, przeciążenie nadmierną liczbą obowiązków, brak możliwości awansu i rozwoju własnego potencjału czy rozdźwięk pomiędzy wartościami uznawanymi przez pracownika a celami firmy.
Można mu skutecznie zapobiegać, a przynajmniej ograniczać ryzyko jego powstania.
Ze strony kadry kierowniczej istotne jest aby szybko i w odpowiedniej fazie zidentyfikować syndrom wypalenia, zapobiegając wielomiesięcznej niezdolności do pracy swoich pracowników.
Dla pracowników ważne jest aby mogli rozumieć kiedy się pojawia wypalenie zawodowe, jak reaguje ich organizm i co robić aby nie stracić motywacji do wykonywanej pracy.
W Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób ICD-11 wypalenie zawodowe otrzymało swój kod.
Nowa klasyfikacja chorób będzie obowiązywała od 1 stycznia 2022 r. Wtedy w życie wejdzie nowa Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób ICD-11. Od tego momentu lekarze będą mogli oficjalnie diagnozować wypalenie zawodowe i wystawiać na nie zwolnienia lekarskie.
Na podstawie jakich objawów można stwierdzić wypalenie zawodowe? WHO pisze m.in. o:
- poczucie obniżenia energii lub wyczerpania;
- zmniejszenie efektywności (mniejsza skuteczność zawodowa);
- negatywne emocje związane z pracą (cynizm związany z pracą);
- zwiększenie dystansu do pracy.
Przed zdiagnozowaniem wypalenia zawodowego lekarze muszą wcześniej wykluczyć zaburzenia nastroju, w tym np. zaburzenia adaptacyjne, które są powiązanie z niepożądaną reakcją na zmiany lub zaburzenia lękowe.
Wypalenie zawodowe – czym jest?
Z wypaleniem zawodowym wiążemy występowanie tzw. syndromu „trzy A” (apatia, anhedonia, astenia).
apatia to nadmierny smutek, przygnębienie;
anhedonia jest niemożnością odczuwania przyjemności;
astenia to niewydolność psychiczna i ruchowa, brak wigoru.
Warto podkreślić, że objawy wypalenia zawodowego są nieswoiste, dlatego właśnie choroba ta jest tak bardzo niebezpieczna. Nieleczone wypalenie zawodowe może doprowadzić do depresji.
Rozumiejąc, że wypalenie zawodowe jest w pewnym sensie nieodłącznym elementem funkcjonowania współczesnych zespołów i organizacji musimy uczyć się rozpoznawać i przeciwdziałać jego skutkom. Dzięki pracy na poziomie jednostek oraz zespołów możliwe jest istotne ograniczenie skutków wypalenia zawodowego. Wymaga to jednak przygotowania i świadomego działania na wielu poziomach.
Autor: Krzysztof Stefaniak – Demos Polska